مذهب
شیعه و غیره
جغرافیای طبیعی
تهران
51°25′E35°40′N / ۵۱٫۴۲°شرقی°۳۵٫۶۷شمالی / 51.42;35.67
اطلاعات کلی
کشور ایران
استان تهران
شهرستان تهران
بخش مرکزی
نام(های) قدیمی طهران
مردم
جمعیت شهر: ۸،۴۲۹،۸۰۷ [۱]
استان تهران: ۱۳،۲۸۱،۸۵۸
تراکم جمعیت ۱۰٬۵۵۵[۲] نفر بر کیلومتر مربع
زبان گفتاری فارسی
دیگرزبانها:
ترکی آذری، کردی٬ گیلکی، لری و مازنی[۳]
مذهب
شیعه و غیره
جغرافیای طبیعی
تِهْرانْ (دربارهٔ این پرونده آوا راهنما·اطلاعات) بزرگترین شهر و پایتخت
کشور ایران است. این شهر همچنین مرکز استان تهران و شهرستان تهران نیز
میباشد. جمعیت آن ۸،۴۲۹،۸۰۷ نفر [۱] است که نوزدهمین شهر پرجمعیت دنیا
محسوب میشود. [۶] مساحت این شهر ۷۳۰ کیلومتر مربع است که به همراه توابع
خود (استان تهران)، جمعیتی برابر ۱۳،۲۷۳،۰۰۹ نفر و مساحتی برابر ۱۸،۸۱۴
کیلومتر مربع دارد.[۷][۲] این شهر یکی از بزرگترین شهرهای جنوب غربی آسیا و
بیست و یکمین شهر بزرگ دنیا میباشد. [۸] [۹] شهر تهران، در شمال کشور
ایران و جنوب دامنه رشته کوه البرز واقع شدهاست. تهران دارای دو شهر
چسبیده به خود است که شهرری و تجریش نام دارند این دو شهر به ترتیب از جنوب
و شمال به تهران متصل هستند.[۱۰] تهران دارای یک شبکه متراکم بزرگراهی و
چهار خط فعال مترو است. [۱۰] در یک صد سال اخیر تهران مرکز جذب مهاجران
زیادی از سرتاسر ایران بوده است. نخستین ساکنین تهران اقوام فارسی زبان
بودند، البته در حال حاضر این شهر دارای اقوام مختلفی است و عمده زبان
محاوره ای در این شهر فارسی است. ۹۸% فارسی زبانان در این شهر لهجه تهرانی
دارند. ۲% مابقی اقوام ساکن تهران که در اقلیت هستند، عبارتند از: گیلکی،
مازندرانی، ارمنی، عرب، آذربایجانی، کردی و لری که زبان مشترک قومی همه
آنها فارسی می باشد.[۸] تراکم جمعیت در تهران بین ده هزار و هفتصد تا بیش
از یازده هزار نفر در هر کیلومتر مربع برآورد میشود که بنابر آمار نخست
شانزدهمین شهر پرتراکم جهان است.[۱۱][۱۲] شهر تهران در شمال ایران، به
فاصله ۹۰ کیلومتری جنوب دریای خزر [۱۳] و در کوهپایههای جنوبی رشته کوه
البرز در حد فاصل طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۲ دقیقه شرقی تا ۵۱ درجه و ۳۶
دقیقه شرقی، به طول تقریبی ۵۰ کیلومتر و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقه
شمالی تا ۳۵ درجه و ۵۰ دقیقه شمالی به عرض تقریبی ۳۰ کیلومتر گسترده
شدهاست. ارتفاع شهر در شمالیترین نقاط به ۱۸۰۰ متر و در جنوبیترین نقاط
به ۱۰۵۰ متر از سطح دریا میرسد. تهران از شمال به نواحی کوهستانی و از
جنوب به نواحی کویری منتهی شده در نتیجه در جنوب و شمال دارای آب و هوایی
متفاوت است. نواحی شمالی از آب و هوای سرد و خشک و نواحی جنوبی از آب و
هوای گرم و خشک برخوردارند.[۱۴]
تهران سی و دومین شهری است که در
تاریخ ایران به عنوان پایتخت رسمی انتخاب شده است.[۸] ساختار اداری ایران
در تهران متمرکز شدهاست. تهران به ۲۲ منطقه و ۱۱۲ ناحیه (شامل ری و تجریش)
تقسیم شدهاست. نماد شهر تهران برج آزادی است. برج میلاد نیز نماد دیگر آن
به حساب میآید.[۱۵] تهران میزبان نزدیک به نیمی از فعالیتهای صنعتی کشور
است، کارخانجاتی در زمینه تجهیزات خودرو، برق و الکترونیک، منسوجات، شکر،
سیمان و مواد شیمیایی در این شهر واقع شدهاند، تهران همچنین بازار بزرگ
فرش و محصولات مبلمان در سراسر کشور است. در جنوب حومه تهران یک پالایشگاه
نفت به نام پالایشگاه تهران وجود دارد. در تهران و حومه، اماکن تاریخی
مذهبی نظیر مساجد، کلیساها، کنیسهها و آتشکدههای زرتشتیان قرار گرفته
است. [۸] در فهرست گران ترین پایتخت های دنیا در سال ۲۰۰۸ (میلادی)، تهران
در پله آخر قرار داشت. تهران همچنین در فهرست گران ترین شهرهای دنیا و بر
مبنای شاخص هزینه های زندگی، در پله یکی مانده به آخر جای دارد. [۸]
[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹] تهران از جهت تولید ناخالص داخلی رتبه پنجاه و ششم و با
لحاظ کردن جمعیت منطقه شهری، رتبه بیست و نهم را در بین شهرهای دنیا
دارد.[۱۹]
فهرست مندرجات
[نهفتن]
* ۱ پیشینه
o ۱.۱ نام تهران
* ۲ جغرافیا
o ۲.۱ زمینشناسی
o ۲.۲ بلایای طبیعی
+ ۲.۲.۱ لرزهخیزی
o ۲.۳ اقلیم
* ۳ نمای شهر
o ۳.۱ دیدنیها
o ۳.۲ معماری و شهرسازی
o ۳.۳ فضای سبز
+ ۳.۳.۱ پارکهای جنگلی مهم
o ۳.۴ تقسیمات شهری
+ ۳.۴.۱ مناطق شهری
+ ۳.۴.۲ محلههای شهر
* ۴ اقتصاد
* ۵ جمعیتشناسی
* ۶ جرایم و معضلات اجتماعی
* ۷ فرهنگ
o ۷.۱ موزهها
* ۸ کاخها و عمارتهای تهران
* ۹ مکانهای مذهبی
* ۱۰ سینما و تئاتر
* ۱۱ ورزش
* ۱۲ فرهنگسراها
* ۱۳ نشریات
* ۱۴ آموزش
o ۱۴.۱ دانشگاهها
o ۱۴.۲ مدرسهها
o ۱۴.۳ کودکستانها
* ۱۵ حملونقل
o ۱۵.۱ ترافیک
o ۱۵.۲ مترو تهران
* ۱۶ آلودگیهای زیستمحیطی
o ۱۶.۱ آلودگی هوا
o ۱۶.۲ آلودگی صوتی
o ۱۶.۳ آلودگی آبهای زیرزمینی
* ۱۷ سیاست
o ۱۷.۱ شورای شهر تهران
o ۱۷.۲ شهرداری تهران
o ۱۷.۳ رخدادهای سیاسی
+ ۱۷.۳.۱ تاجگذاری آغامحمدخان قاجار
+ ۱۷.۳.۲ انقلاب مشروطه
+ ۱۷.۳.۳ کنفرانس تهران
+ ۱۷.۳.۴ نهضت ملیشدن صنعت نفت ایران
+ ۱۷.۳.۵ کودتای ۲۸ مرداد
+ ۱۷.۳.۶ انقلاب ۱۳۵۷ایران
+ ۱۷.۳.۷ نگارخانه رخدادهای سیاسی در تهران
* ۱۸ شهرهای خواهرخوانده
[ویرایش] پیشینه
نوشتار اصلی: پیشینه تهران
تصویر ماهواره ای تهران
شهرهای همسایه تهران
تهران در ۱۲۱۷ خ
دومین
نقشه شهر که در سال ۱۲۳۵ خ تهیه شده و تهران را در دوران صفویه و اوایل
قاجار نشان میدهد. اولین نقشه توسط سرهنگ برزین روس تهیه شدهاست.
میدان توپخانه در دهه ۱۳۳۰ خ
تا
پیش از کشف تمدن قیطریه و همچنین کشف آثاری در تپههای عباسآباد، گمان
میرفت پیشینه تاریخی این شهر به همان آثار یافت شده در حوالی شهرری محدود
میشود، ولی اکتشافات باستانشناسی در تپههای عباسآباد، بوستان پنجم
خیابان پاسداران و دروس، نشان داد تمام آبادیهای ناحیه تاریخی قصران،
دورهای درخشان از استقرار اقوام کهن و خلاقیتهای فرهنگی را پشت سر
گذاردهاند.[۲۰]
تهران در قدیم روستایی نسبتا بزرگ بود که بین شهر
بزرگ و معروف آن زمان، شهر ری و کوهپایههای البرز قرار داشت. اولین بار
نام آن در ذکر زندگینامه ابوعبدالله حافظ تهرانی متولد ۱۸۴ خ. آمدهاست.
پس
از حمله مغولان به ری و تخریب این شهر، تهران بیش از پیش رشد یافت و
عدهای از اهالی آواره ری را نیز در خود جای داد و مساحتش در این دوران به
۱۰۶ هکتار رسیده بود.[۲۰]
این منطقه در زمان سلسله صفوی به علت
اینکه بقعه سید حمزه جد اعلای صفویه در نزدیکی حرم شاهزاده عبدالعظیم قرار
داشت و تهران نیز دارای باغهای خوش آب و هوا بود، مورد توجه قرار گرفت.
نخستین بار، شاه طهماسب اول صفوی در ۹۱۶ خ. هنگام گذر از تهران باغ و
بوستان فراوان این شهر را پسندید و دستور داد تا بارو و خندقی به دورش
بکشند، این بارو که ۱۱۴ برج به عدد سورههای قرآن و چهار دروازه رو به چهار
سوی دنیای پیرامون داشت، از شمال به میدان توپخانه و خیابان سپه، از جنوب
به خیابان مولوی، از شرق به خیابان ری و از غرب به خیابان وحدت اسلامی
(شاپور) محدود میشد، مساحت تهران در این دوران به ۴۴۰ هکتار رسید.[۲۰] در
دوره شاه عباس اول (۹۶۶ تا ۱۰۰۷ خ.) پل، کاخ و کاروانسراهای زیادی بنا شد،
دربخش شمالی برج و باروی شاه تهماسبی، چهارباغ و چنارستانی ساخته شد که
بعدها دورش را دیواری کشیدند و به صورت کاخ (کاخ گلستان) و مقر حکومتی
درآوردند.
کریمخان زند به مدت ۴ سال تهران را مرکز حکومت خود قرار
داد و در محوطه ارگ بناهای جدیدی احداث نمود. آغا محمدخان برابر نوروز ۱۱۶۴
خ. تهران را به پایتختی برگزید و در همین شهر تاجگذاری کرد. با گزینش این
شهر به پایتختی روند گسترش کمی و کیفی آن متحول شد و در مدت ۲۲۰ سال جمعیت
آن از حدود ۱۵۰۰۰ نفر در سال ۱۱۶۴ خ. به بیش از ۷ میلیون نفر در سال ۱۳۸۴
رسید و وسعتش از حدود ۴٫۴ کیلومتر مربع به بیش از ۷۳۰ کیلومتر مربع افزایش
یافت.[۱۴]
در دوره حکومت آقا محمدخان قاجار، تهران به پایتختی
برگزیده شد، روز یکشنبه ۱۱ جمادیالثانی ۱۱۶۴ خ. همزمان با عید نوروز آغا
محمد خان قاجار در خلوت کریمخانی تاج سلطنت ایران را بر سر گذارد و تهران
را به عنوان پایتخت این کشور معرفی کرد.[۲۰] در دهه 1920 و 1930 شهر اساسا"
نیاز به گسترش و تغییر داشت. این تغییرات در زمان رضا شاه پهلوی آغاز شد.
رضا شاه معتقد بود که ساختمان های کهن و قدیمی همچون بخش های بزرگی از کاخ
گلستان، تکیه دولت، میدان توپخانه، استحکامات نظامی و قلعه های قدیمی،
نباید بخشی از یک شهر مدرن باشند. به دستور او، این بناهای قدیمی با یک
اسلوب معین تخریب شدند و ساختمان های مدرن با
گونه های معماری ایرانی تخت جمشید
بازار
| عصارخانه | کبوتر خانه | مناره | کاخ | کاروانسرا | حمام | پل |
آبانبار | قلعه | مصلی | تکیه | مدرسه | مقبره | مسجد | قنات
پیش
از اسلام، از جمله بانک ملی، ساختمان امنیه، ساختمان تلگراف و تلفن و
دانشکده نظامی در جاهای مشخص به خودشان ساخته شدند. بازار تهران نیز در
راستای این خط مشی به دو نیم تقسیم شد و بسیاری از ساختمان های تاریخی به
منظور ایجاد راه های درون شهری در پایتخت تخریب شدند. نمونه های بسیاری از
باغ های ایرانی نیز با توجه به مدرن سازی و ایجاد شبکه جاده ای در شهر
مشمول این طرح شدند.[۸]
نام تهران
در مورد وجه تسمیه
تهران اختلاف نظر زیادی وجود دارد، پارهای از پژوهشگران «ران» را پسوندی
به معنای دامنه گرفتهاند و شمیران و تهران را بالادست و پاییندست
خواندهاند. برخی دگر تهران را تغییر شکل یافته «تهرام» به معنای منطقه
گرمسیر دانستهاند، در مقابل شمیرام یا شمیران که منطقه سردسیر است و
همچنین عدهای بر این باورند که سراسر دشت پهناوری که امروز تهران بزرگ
خوانده میشود در میان کوههای اطراف، گود به نظر میرسید و بدین سبب «ته
ران» نام گرفت.[۲۰]
روستایی که پیشدرآمد شهر تهران بودهاست، پیش
از اسلام نیز وجود داشته اما پس از اسلام بهتدریج نام آن معرب گردیده و از
تهران به طهران تبدیل شدهاست اما جغرافیدانان معروف آن روزگار نیز به
املای تهران اشاره نمودهاند. همزمان با جنبش مشروطه که تغییرات زیادی در
ادبیات و نگارش زبان فارسی به وجود آمد، رفتهرفته املای تهران رواج یافت و
پس از تاسیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و تاکید آن بر املای تهران، املای
دیگر (طهران) کاملا منسوخ شد.[۱۴]
جغرافیا
نوشتار اصلی: جغرافیای تهران
زمینشناسی
رشتهکوههای البرز در شمال تهران
نقشه کاربری زمینهای شهر تهران در دههٔ ۱۳۷۰ خورشیدی
شهر
تهران در ۵۱ درجه و ۲ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۳۶ دقیقه طول شرقی و ۳۵ درجه و
۳۴ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۵۰ دقیقه عرض شمالی قرار گرفتهاست و ارتفاع آن بین
۱۸۰۰ متر در شمال تا ۱۲۰۰ متر در مرکز و ۱۰۵۰ متر در جنوب متغیر است. تهران
در بین دو وادی کوه و کویر و در دامنههای جنوبی رشته کوه البرز گسترده
شدهاست. از جنوب به کوههای ری و بیبیشهربانو و دشتهای هموار شهریار و
ورامین و از شمال توسط کوهستان محصور شدهاست.[۱۴]
مشخصه اصلی
زمینشناسی تهران قرار گرفتن آن بین توده عظیم رشتهکوه البرز (متعلق به
دوران سوم زمینشناسی) و فلات ایران (متعلق به دوران چهارم زمینشناسی)
است. مهمترین نمود این مساله وجود گسلهای فعالی چون گسل مشاء، گسل شمال
تهران و گسل ری است که موجب شده همواره زمینلرزههای خفیف و نامحسوسی در
محل این گسلها به وقوع بپیوندد.[۱۴]
تهران را میتوان به سه منطقه طبیعی تقسیم کرد:[۱۵]
* کوههای شمالی. بلندترین نقطه این کوهها قله توچال به ارتفاع ۳۹۳۳ است.
* دامنه کوهها. این منطقه شامل قسمتهای شمالی شهر مانند اوین، درکه، نیاوران، حصارک و سوهانک میشود.
* دشت جنوبی. بخش اعظم شهر در این دشت قرار گرفته و شیب ملایمی از شمال به جنوب دارد.
بلایای طبیعی
لرزهخیزی
شهر
تهران از نظر زمینلرزه جزء مناطق پرزیان (۸ تا ۱۰ درجه مرکالی) بهشمار
میآید.[۲۱] گسلهایی که در تهران و حومه تا شعاع ۱۵۰ کیلومتری مرکز شهر
قرار دارند، عبارتند از گسل مشاء، شمال تهران، ری، طالقان، ایوانکی و ایپک
که بررسی رفتار آنها حایز اهمیت است.[۲۲]
در علم زلزلهشناسی
گسلهایی برای بشر خطرناک شناخته میشوند که حداقل ۱۰ کیلومتر طول داشته و
جوان (فعال) هم باشند (گسل فعال گسلی است که در ده هزار سال گذشته حداقل
سبب یک زلزله شده باشد). گسل شمال تهران بزرگترین گسل شهر است که در جنوب
دامنه رشتهکوه البرز و در شمال شهر تهران قرار دارد. این گسل از لشکرک و
سوهانک آغاز شده تا فرحزاد و حصارک و از آنجا به سمت غرب امتداد
یافتهاست. این گسل در مسیر خود، نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و
فرمانیه را در بر میگیرد.[۲۳] گسل مهم دیگر گسل ری است که با توجه به
مقاوم نبودن ساختمانهای جنوب تهران در صورت فعال شدن بسیار پرتلفات خواهد
بود. این گسل از جاده خاوران شروع شده و با گذر از دولتآباد و حرکت بر
مسیر جاده کمربندی تهران در حد نصاب کورههای آجرپزی چهاردانگه به پایان
میرسد.
از نظر زلزلهشناسی تاریخی، شهر تهران زلزلههای بزرگی
مانند زلزله ۷٫۱ ریشتری دماوند در ۱۲۰۹ خ.، ۷٫۲ ریشتری کرج در ۴۹۶ خ. ، ۷٫۷
ریشتری طالقان در ۳۳۷ خ. ، ۷٫۱ ریشتری ری در ۲۳۴ خ. و زلزلههای ۷ ریشتر
به بالای بسیارِ دیگری به خود دیدهاست. با احتمال بالای ۷۰٪، به طور
میانگین هر ۱۵۸ سال زلزلهای مخرب در این شهر رخ داده و با توجه به اینکه
از آخرین زلزله مخرب که زلزله ۷٫۱ ریشتری دماوند در ۱۲۰۹ خ. و به احتمال
زیاد مربوط به گسل مشا، حدود ۱۸۰ سال میگذرد، احتمال وقوع زلزلهای بالای ۷
ریشتر در این ناحیه بسیار بالاست.[۲۴][۲۵] البته دیگر کارشناسان معتقدند
با توجه به اینکه در سال ۱۹۳۰ زمینلرزه دیگری در شمال تهران رخ داده که
روستای آه (اطراف رودهن) و روستای مبارکآباد (نزدیک آبعلی) در اثر آن
بهکلی ویران شدهاند، دلیلی ندارد زلزله ۱۸۳۰ را آخرین زلزله یزرگ در شمال
تهران به حساب آورد.[۲۴]
اقلیم
اقلیم شهر تهران متأثر از
کوهستان در شمال (نسیم توچال) و دشت در جنوب است. غیر از شمال تهران که تحت
تأثیر کوهستان اقلیم آن تا حدی معتدل و مرطوب است، اقلیم بقیه شهر کلاً
گرم و خشک و در زمستانها اندکی سرد است. مهمترین منبع بارش در این شهر
بادهای مرطوب مدیترانهای و اطلسی هستند که از سمت غرب میوزند. رشته کوه
البرز همجون سدی به نحو موثری از نفوذ بسیاری از تودههای هوا جلوگیری
میکند در نتیجه باعث شدهاست که هوای شهر از از یک سو خشکتر و از سوی
دیگر از آرامش نسبی برخوردار باشد.[۲۶]
از نظر فصلی، هوای تهران در
زمستان تحت تاثیر سیستم پرفشار شمالی (سیبری) قرار دارد. این تاثیر باعث
شدهاست که در این فصل هوا در قسمتهای مرکزی و جنوبی معتدل و در قسمتهای
شمالی شهر سرد باشد، به طوریکه در این قسمتها دمای هوا در زمستان بارها به
زیر صفر میرسد. همچنین در این فصل به دلیل پدیده وارونگی هوا میزان
آلودگی جوی بالاست. در تابستانها عامل مهم سامانه کمفشار حرارتی کویر
مرکزی است که سبب میشود هوا گرم و خشک باشد.[۲۶]
میزان بارندگی در
سطح شهر تهران عمدتاً کم بوده و به مقدار ۲۴۵٫۸ میلیمتر در طی سال
اندازهگیری و تعداد روزهای یخبندان (با دمای زیر صفر) آن نیز ۳۶ روز در
سال ثبت شدهاست (۱۳۷۶).[۱۵] در یک دوره ۴۵ ساله بیشترین دمای تهران ۴۳
درجه سلسیوس و کمترین دمای آن ۱۵- درجه سلسیوس گزارش شدهاست. میانگین
رطوبت نسبی هوا در تهران ۴۰٪ و در شمیران ۴۶٪ بودهاست. باد غالب تهران
غربی (۲۷۰ درجه) و متوسط سرعت آن ۵٫۵ متر بر ثانیهاست. شبها نسیم خنکی از
کوه به پایین میوزد (باد کوه) و روزها برعکس نسیمی از سمت دشت میوزد
(باد دشت).[۲۱]
منبع اصلی آب شرب تهران رودهای کرج، جاجرود و لار
است که توسط سه سدی که بر روی آنها نصب شده تامین میشود. با افزایش مصرف
آب، بخشی از آب شرب نیز از آبهای زیرزمینی توسط چاههای عمیق بهدست
میآید. چندین رود فصلی هم در تهران وجود دارد که تاثیر چندانی در تامین آب
شهر ندارند. گلابدره، حصارک، دربند و کن مهمترین آنها هستند.[۱۴]
رودخانه
کرج پرآبترین رود دامنههای جنوبی البرز است که از بارانهای فصل سرد و
ذوب برفهای مناطق کوهستانی نشأت میگیرد و در ۴۰ کیلومتری غرب تهران از
کانون آبگیر خرسنگ کوه سرچشمه میگیرد. رودخانه جاجرود از کوههای کلون
بسته که جزء بلندیهای خرسنگ کوه است سرچشمه گرفته و این دو رود مجموعاً
قسمت عمده آب مصرفی شهر تهران را تأمین مینمایند. تهران به رغم داشتن
منابع آبی فراوان به دلیل رشد جمعیت و کمی بارندگی در برخی دورهها با مشکل
کمبود آب روبرو است.
[نهفتن]Weather-rain-thunderstorm.svgآب و هوای تهرانNuvola apps kweather.svg
ژانویه فوریه مارس آوریل مـــــه ژوئـن ژوئیـه
آگوست سپتامبر اکتبـر نوامبر دسامبر سـال
گرمترین
C° ۱۷ ۲۱ ۲۵ ۳۰ ۳۶ ۴۰ ۴۲ ۴۰ ۳۷ ۳۱ ۲۵ ۲۱ ۴۲
میانگینگرمترینها
C° ۷ ۱۰ ۱۵ ۲۲ ۲۸ ۳۴ ۳۷ ۳۵ ۳۱ ۲۴ ۱۶ ۱۰ ۲۱
میانگینسردترینها
C° -۱ ۱ ۵ ۱۱ ۱۶ ۲۱ ۲۴ ۲۳ ۱۹ ۱۳ ۷ ۱ ۱۲
سردترین
C° -۱۲ -۸ -۷ ۱ ۳ ۱۰ ۱۵ ۱۲ ۱۱ ۳ -۳ -۷ -۱۲
بارش
mm ۳۷ ۳۴ ۳۷ ۲۸ ۱۵ ۳ ۳ ۱ ۱ ۱۴ ۲۱ ۳۷ ۲۳
منبع سازمان جهانی هواشناسی[۲۷] وبگاه ودربیس[۲۷]
نمای شهر
نمای
شهر در نقاط مختلف بر اساس عوامل جغرافیایی، اقتصادی، فرهنگی و تاریخی
متفاوت است. در شمال شهر که به کوهها نزدیکتر است معمولاً خیابانها و
کوچهها شیبدارتر و در جنوب شهر هموارترند. همچنین در جنوب شهر ساختمانهای
بلندمرتبه کمتر و در شمال شهر بیشترند. ساختمانهای اداری و دولتی نیز
عمدتا در مرکز شهر قرار دارند. از طرف دیگر در مناطقی که تاریخ ساخت آنها
جدیدتر است مانند منطقه ۲، منطقه ۵ و منطقه ۲۲ که همگی در غرب و شمال غرب
شهر قرار دارند با توجه به پیروی از آییننامههای جدیدتر اصول شهرسازی در
آنها بیشتر رعایت شدهاست. در این مناطق معمولاً عرض خیابانها و
کوچهها، سرانه پارکینگ و سرانه فضای سبز از سایر مناطق شهر بیشتر است.
برعکس در مناطقی که ساخت آنها زودتر صورت گرفتهاست مانند منطقه ۱۲ و
منطقه ۲۰ معمولاً بناهای تاریخی و سنتی بیشتری وجود دارد.
چشمانداز تهران در روز.
چشمانداز تهران در شب.
دیدنیها
ساختمان تئاتر شهر در مجاورت بوستان دانشجو
شمسالعماره،
برج طغرل، کاخ گلستان، سردر باغ ملی، صاحب قرانیه، دروازه دولت، بازار
تهران، بیبی شهربانو و موزههای شهر، بخشی از دیدنیهای تهران هستند که
بازدید از آنها برای عموم آزاد است.
همچنین از نظر مذهبی آرامگاه
عبدالعظیم حسنی در شهر ری امامزاده صالح در تجریش، امامزاده داوود در شمال
کن و همچنین آرامگاه روحالله خمینی مورد توجه بسیاری از بازدیدکنندگان
قرار دارد.
مسیر خیابان پردرخت ولیعصر که طولانیترین خیابان تهران
و خاورمیانه است[نیازمند منبع] به عنوان یکی از معابر دیدنی شهر بهشمار
میآید. شهرداری تهران در سال ۱۳۸۶ پیادهروهای این خیابان را از پل تجریش
تا میدان راه آهن بازسازی کردهاست تا جایی برای قدمزدن باشد.[۲۸]
برج
و میدان آزادی، که از نمادهای شهرند و نیز برج میلاد، بلندترین سازه
ایران، و همچنین ۳۳ موزهٔ تهران از جمله مجموعهٔ کاخموزههای سعدآباد،
پربینندهترین مکان فرهنگی-تاریخی ایران[۲۹]، از دیگر جایهای دیدنی شهر
هستند.
معماری و شهرسازی
تهران بهدلیل پایتختبودنش زودتر از
شهرهای دیگر با مظاهر مدرنیسم و ازجمله معماری مدرن آشنا شد. تغییر معماری
تهران از سنتی به مدرن از دوران ناصرالدین شاه آغاز شد و بهویژه این روند
در دوران پهلوی که زندگی مدرن از حصار دربار و ارگ سلطنتی خارج شد، چهرهٔ
شهر را تغییر داد.[۳۰]
در دوران رضا شاه نیاز به تأسیس نهادهای مدرن
مانند بانکها، ساختمانهای دولتی و غیره بهطور روزافزونی احساس میشد؛
اما طرّاحی و اجرای ساختمان اینگونه نهادها با روشهای سنّتی عملاً ممکن
نبود زیرا اینگونه نهادها نیازمند معماری و فضاهای خاص خود بودند.
معمارانی که در این دوره پیشروی آوردن معماری اروپایی به تهران بودند، یا
خود اروپایی بودند یا دانشآموختگان دانشگاههای اروپا. از جملهٔ این افراد
میتوان از نیکلای مارکف معمار گرجستانیالاصل دانشآموختهٔ دانشکدهٔ
هنرهای زیبای سن پترزبورگ، ماکسیم سیرو، آندره گدار معمار فرانسوی، محسن
فروغی معمار ایرانی، گابریل گورکیان معمار ایرانی-ارمنی که در اروپا هم
معمار شناختهشدهای بود و معماران ایرانی-ارمنی دیگر چون وارطان هوانسیان،
پل آبکار، اوژن آفتاندلیانس و قلیچ باقلیان نام برد. در این دوره
معماریای در تهران بروز کرد که در کالبد مدرن بود اما در تزئینات و
نماسازیهایش از معماری سنتی یا باستانی ایران الهام گرفته بود. از
شاخصترین نمونههای این معماری میشود به ساختمان کاخ شهربانی در محوطهٔ
میدان مشق یا باغ ملی اشاره کرد.[۳۰]
در سالهای بعد دورهٔ پهلوی
نیز، ویکتور گروئن آمریکایی طرّاحی پلان شهری نواحی شمال تهران بین سالهای
۱۹۶۴ تا ۱۹۶۷ را بر عهده داشت.[۳۱][۳۲] از طرح وی با نام «طرح جامع تهران»
نام برده شدهاست.[۳۳][۳۴]
فضای سبز
نوشتار اصلی: فضای سبز تهران
برپایه آمار رسمی حدود ۷۳۹ بوستان فعال در تهران وجود دارد که بیش از ۱۲٫۵۳۴٫۲۸۳ مترمربع از سطح تهران را اشغال کردهاند.
[ویرایش] پارکهای جنگلی مهم
نمایی از شهرک غرب، تهران فضای سبز در اطراف بزرگراههایش دارد.
نام پارک مساحت (متر مربع) منطقه
آزادگان ۳۰۰۰۰۰ ۴
پردیسان ۳۰۰۰۰۰۰ [۳۵] ۲
توسکا ۳۰۰۰۰۰۰ ۱۵
چیتگر ۱۴۵۰۰۰۰ ۲۲[۳۶]
سرخه حصار ۸۵۰۰۰۰۰ ۱۳
فرحزاد ۶۰۰۰۰۰ ۲
لویزان ۱۱۰۰۰۰۰۰ ۴
تقسیمات شهری
مناطق شهری
نوشتار اصلی: مناطق شهری تهران
مناطق بیستودوگانه شهرداری تهران
این
شهر در حدود ۷۳۰ کیلومتر مربع مساحت دارد[۲]. شهرداری تهران برای تأمین
نیازمندیها و اداره بهتر سطح شهر را به ۲۲ منطقه شهرداری و ۱۱۲ ناحیه بخش
کرده که شهر ری و تجریش را نیز شامل شدهاست.
از سوی دیگر وزارت
کشور هم برای انجام انتخاباتهای مختلف و کارهای مدیریتی دیگر، تفسیر خاص
خود را از شهرستان تهران دارد که بر ۲۲ منطقه شهرداری منطبق نیست و شمیران و
ری را نیز شهرستانهایی جداگانه در نظر گرفتهاست. این شهر به واسطهٔ
داشتن شبکه مخابراتی گسترده نیز دارای نواحی هفتگانه مخابراتی میباشد.
در
تقسیمبندی وزارت کشور شهرستان تهران در مرکز استان تهران قرار دارد. از
شمال به شهرستانهای کرج و شمیرانات، از مشرق به شهرستان دماوند، از جنوب
به شهرستانهای ورامین و ری و اسلامشهر و از مغرب به شهرستانهای شهریار و
کرج محدود میشود. مرکز آن بخش مرکزی است.
محلههای شهر
نوشتار اصلی: محلههای تهران
کلانشهر تهران امروزه دارای محلهها و شهرکهای فراوانی است.
* محلههای قدیمی تهران
تهران قدیم از چهار محله تشکیل شده بود به نامهای سنگلج، اودلاجان (عودلاجان)، بازار و چالهمیدان.
در
زمان ناصرالدینشاه قاجار چندین محله تازه در تهران ساخته شد به نامهای
ارگ، چاله حصار، خانیآباد، قناتآباد، پاچنار، پامنار، گار ماشین، گود
زنبورکخانه، صابونپزخانه، گود عربها و دروازه قزوین.
* محلههای نوساز شهر تهران
در
زمان دودمان پهلوی و پس از انقلاب ۱۳۵۷ شمار زیادی محله و شهرک در محدوده
کلانشهر تهران ساخته شد. برخی از این محلهها همان روستاهای پیشیناند که
گسترش داده شدهاند.
اقتصاد
مجتمع تجاری گلدیس در تهران
تهران
علاوه بر اینکه مرکز سیاسی کشور است، مهمترین قطب اقتصادی آن نیز است.
با اینکه تنها ۱۱ درصد جمعیت کشور در تهران زندگی میکنند، حدود ۲۵ درصد
تولید ناخالص داخلی ایران مربوط به این شهر است.[۳۷][۳۸] البته توزیع این
حجم عظیم تولید در بین مردم یکنواخت نیست، بهطوریکه بیش از ۸۰ درصد این
فعالیت اقتصادی تنها در اختیار ۱۰ درصد جمعیت این شهر قرار گرفتهاست که
عمدتا در نواحی ثروتمند شمال شهر ساکن هستند.[۳۹]
قیمت زمین در برخی
نقاط شهر تهران جزء گرانترینها در کل جهان میباشد. بیش از ۱۵۰۰ سازمان
دولتی هماکنون در تهران فعالیت میکنند و گرانترین ساختمانهای تهران نیز
در اختیار این سازمانهای دولتی است.[۳۹]
تهران با جمعیتی حدود ۸
میلیون و مساحتی حدود ۷۰۰ کیلومترمربع، تولید ناخالص داخلی برابر ۸۸
میلیارد دلار دارد که این شهر را در رده پنجاه و ششمین شهر ثروتمند جهان و
بالاتر از شهرهایی چون ریاض، لیسبون، برلین، بیرمنگام، لیون و هامبورگ قرار
دادهاست، هرچند که همچنان با شهرهایی با جمعیت مشابه خود مانند لس آنجلس
(با جمعیت حدود ۱۱٫۸ میلیون نفر) که تولید ناخالص داخلی آن ۶۳۹ میلیارد
دلار است یا لندن (با جمعیت ۸٫۳ میلیون نفر) با تولید ناخالص داخلی ۴۵۰
میلیارد دلار فاصله دارد.[۳۸]
بخش خدمات سهمی ۷۸ درصدی در تولید
ناخالص داخلی تهران دارد و پس از آن به ترتیب بخشهای صنعت (۱۴ درصد) و
کشاورزی (۸ درصد) قرار دارند. در بخش خدمات در استان تهران، رشته
فعالیتهای عمدهفروشی و خردهفروشی با ۲۸ درصد و مستغلات و کسب و کار با
۲۵ درصد بیشترین سهم را در جیدیپی دارند.[۳۷]
فعالیتهای خدماتی
تهران در داخل شهر و فعالیتهای صنعتی (زمینبر) در حومه آن متمرکز هستند.
در دههٔ گذشته تراکم بالای جمعیت و گران بودن مسکن در این شهر هجوم
تازهواردان به درون شهر را محدود کرده و در نتیجه درصد رشد جمعیت آن کاهش
یافتهاست اما این امر سبب استقرار آنها در حومه شهر به عنوان مناطق
خوابگاهی شده، به طوریکه درحالیکه سایر مناطق روستایی کشور با کاهش نسبی
جمعیت و مهاجرت به شهرها مواجهند، روستاهای تهران برعکس مهاجرپذیرند و رشد
جمعیت آنها از ۵٫۶ درصد به ۶٫۷ درصد رسیدهاست. به همین دلیل سهم جمعیتی
شهر تهران نسبت به استان تهران در چند ده گذشته به سرعت کاهش یافته و از ۹۱
درصد در سال ۱۳۵۵ به ۷۲ درصد در سال ۱۳۷۵ و ۵۸ درصد در سال ۱۳۸۵
رسیدهاست. بنابراین درکل هرچند که مجموعه شهری تهران همچنان مهاجرپذیرترین
مجموعه شهری در کشور است اما این مهاجران به جای خود شهر رفتهرفته حومهٔ
آن را به عنوان مقصد خود انتخاب کردهاند.[۴۰]
جمعیتشناسی
گسترش فضای شهری تهران از ۱۳۶۴ تا ۱۳۸۸
تغییرات جمعیت تهران بین سالهای ۱۸۸۷ تا ۲۰۰۶[۴۱][۴۲]
نرخ رشد سالانه جمعیت
تهران
تا پیش از بنیانگذاری سلسلهٔ قاجار و برگزیدهشدن به عنوان پایتخت ایران،
شهری کوچک بود. اما از آن زمان به بعد، جمعیت آن رو به رشد نهاد و در
اواسط دورهٔ قاجار به بزرگترین شهر ایران تبدیل شد. براساس نخستین سرشماری
رسمی که در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت، این شهر با ۱٬۵۶۰٬۹۳۴ نفر جمعیت،
پرجمعیتترین شهر ایران بودهاست.[۴۳] همچنین بر اساس آخرین سرشماری رسمی
که در سال ۱۳۸۵ انجام گرفت، جمعیت تهران، ۷٬۷۰۵٬۰۳۶ نفر بودهاست.
زبان
اصلی مردم تهران و استان تهران، فارسی است. اما در بعضی نقاط زبانهای
محلی نیز دیده میشود که در مجموع از لهجههای فارسی بهشمار میآیند. به
طور کلی زبان و گویشهای دیگری مانند ترکی آذری، کردی٬ گیلکی، لری،
مازندرانی و .... نیز به دلیل مهاجرتها به آن افزوده شدهاست.[۴۴] بر اساس
سر شماری ۱۳۶۵ در حدود ۹۸٫۱ درصد از جمعیت استان به زبان فارسی تکلم
میکنند که این نسبت در نقاط شهری ۹۸٫۳ و در نقاط روستایی ۹۶٫۸ درصد
است.[۴۵][۴۶][۴۷] براساس بررسیهای نمونهبرداری جمعیتی از مردم تهران، بیش
از نیمی از ساکنان استان تهران در دو نسل اخیر به این استان مهاجرت
کردهاند.[۴۸]
هرم جمعیتی تهران در سال ۱۳۸۵[۴۹] مردان سن زنان
۲۴۲٬۳۵۲ ۶۵+ ۲۲۷٬۰۴۰
۱۱۲٬۸۴۳ ۶۰-۶۴ ۱۰۴٬۱۹۶
۱۴۷٬۷۸۰ ۵۵-۵۹ ۱۳۹٬۶۳۸
۲۰۴٬۴۴۹ ۵۰-۵۴ ۱۹۵٬۵۲۷
۲۴۶٬۷۸۸ ۴۵-۴۹ ۲۴۶٬۴۲۵
۲۹۰٬۰۱۱ ۴۰-۴۴ ۲۸۳٬۵۸۸
۳۳۰٬۲۶۹ ۳۵-۳۹ ۳۱۴٬۵۲۵
۳۴۸٬۶۵۳ ۳۰-۳۴ ۳۳۰٬۰۳۰
۴۵۵٬۳۰۳ ۲۵-۲۹ ۴۴۲٬۲۰۰
۵۲۹٬۵۴۵ ۲۰-۲۴ ۵۰۷٬۰۰۱
۳۹۸٬۶۶۳ ۱۵-۱۹ ۳۷۲٬۹۰۴
۲۷۵٬۳۵۶ ۱۰-۱۴ ۲۶۱٬۷۳۷
۲۵۴٬۰۹۲ ۵-۹ ۲۴۳٬۲۴۵
۲۴۱٬۶۱۵ ۰-۴ ۲۲۹٬۹۰۴
در
یک سرشماری رسمی مخصوص شهر تهران که در سال ۱۳۸۹ در ۳۷۴ محله شهر تهران به
مرحله اجرا درآمد٬ ۶۳% از پایتختنشینان در تهران متولد شدهاند٬ ۹۸% آنها
قادر به تکلم زبان فارسی هستند٬ ۱۳% یکی از زبانهای لاتین را میفهمند٬
۱۰% قادرند به یکی از زبانهای دنیا صحبت کنند و ۶۷% تهرانیها فارس و
فارسی زبان هستند.[۵۰] [۵۱][۵۲][۵۳]
جرایم و معضلات اجتماعی
همجواری
ایران با افغانستان، بزرگترین تولیدکنندهٔ مواد مخدر جهان زمینه افزایش
جرایم را در آن فراهم کردهاست، بهطوریکه جرم ۶۰ درصد زندانیهای کشور در
رابطه با مسایل مواد مخدر است.[۵۴] در استان تهران نیز حدود ۱۰۰۰ زندانی
زن وجود دارد که بیشترین جرم آنها در رابطه با مواد مخدر است. بعد از مواد
مخدر بیشترین جرم زندانیان زن مربوط به سرقت و جرایم اخلاقی است. میانگین
سنی زندانیان زن در استان تهران بین ۲۳ تا ۳۲ سال است. در سطح زندانهای
استان تهران در ازای ۲۵۰ نفر زندانی مرد یک مددکار وجود دارد که این رقم
برای زندانیان زن هر ۱۰۰ نفر است.[۵۵] هماکنون در ۴۰۰ نقطه جرمخیز و
معابر پایتخت به منظور کنترل بهتر تردد و نظارت بر نقاط جرمخیز،
دوربینهای مداربسته نصب شدهاست.[۵۶] برای پیشگیری از جرم علاوه بر
فعالیتهای انتظامی، آموزش همگانی و جلب مشارکت مردم در راستای اطلاعرسانی
و افزایش سطح آگاهی عموم نیز مد نظر ناجا است و در همین راستا وقوع جرایم
در سال ۱۳۸۷ نسبت به سال پیش از آن ۷ درصد کاهش یافت.[۵۷]
براساس
برخی آمار، نود درصد زنان تنفروش در تهران باسواد هستند و در شهر تهران،
میانگین سنی زنان تنفروش ۲۱ سال است، درحالیکه در سال ۱۳۴۷ این میانگین
سنی ۳۱ سال بودهاست.[۵۸]
فرهنگ
موزهها
موزه هنرهای معاصر تهران که مهمترین و جامعترین مجموعه از هنر معاصر غرب در قارهٔ آسیا را محفوظ دارد.[۵۹]
۳۳
موزه در سطح شهر تهران به فعالیت مشغولند که همهروزه تعداد کثیری را
بهسوی خود جلب میکنند. موزههای ایران باستان، ایران اسلامی، مردمشناسی،
فرش، هنرهای معاصر، صنایع دستی، آبگینه و سفالینه، کتابخانه و موزه ملک و
موزه حیات وحش، مجموعهٔ کاخموزههای سعدآباد، پربینندهترین مکان فرهنگی
تاریخی ایران[۲۹]، و بسیاری از موزههای دیگر تهران از جذابیتهای آن به
شمار میآیند. از تماشاگههای تاریخ، پول، و زمان نیز میتوان به عنوان
دیدنیهای تهران یاد کرد.
کاخها و عمارتهای تهران
کوشک احمد شاهی
در تهران کاخهای بسیاری وجود دارد که تعدادی از آنها در مقالهٔ کاخهای تهران آمدهاست.
مکانهای مذهبی
نوشتار اصلی: مکانهای مذهبی تهران
مسجدها،
حسینیهها و امامزادهها از جمله مکانهای مذهبی پایتخت هستند که در مجموع
۲٬۰۷۲ مرکز (۱۳۸۷ خ.) را شامل میشوند. تهران ۱۵۴۶ مسجد، ۴۸۷ حسینیه، و ۳۹
امامزاده دارد. در واقع برای هر ۳٬۵۱۶ تهرانی یک مرکز مذهبی وجود دارد.
بیشترین امامزادههای پایتخت در منطقه ۲۰ متمرکز شده و بعد از آن منطقه ۲ و
۱ دارای بیشترین امامزادهها هستند. در ۱۲ منطقه هم هیچ امامزادهای وجود
ندارد.[۶۰]
[ویرایش] سینما و تئاتر
بیش از صد سالن سینما در شهر
تهران وجود دارد که اکثرا فیلمهای تولید داخل و تعدادی نیز فیلمهای خارجی
را اکران میکنند. بیش از چهل آمفیتئاتر نیز در این شهر فعال هستند که
نمایشهای گوناگونی را به روی پرده میبرند.
[ویرایش] ورزش
پیست اسکی دیزین
فوتبال
ورزش اول شهر است و بیشترین طرفداران را نیز دارد. در کنار آن کشتی نیز
بهطور سنتی بسیار مورد توجه بودهاست و به عنوان ورزش ملی مورد توجه قرار
گرفتهاست. چندین پیست اسکی بسیار زیبا و منحصربهفرد[۶۱] از جمله پیستهای
اسکی توچال، دیزین و شمشک در نزدیکی شهر قرار دارند که پیست اسکی دیزین
جزء معدود پیستهای اسکی جهان است که در آن امکان اسکی بر روی چمن علاوه بر
اسکی برروی برف مهیاست. پیست اسکی توچال هم با ارتفاع ۳۷۳۰ متر از سطح
دریاهای آزاد پنجمین پیست اسکی مرتفع جهان است و تا تهران تنها پانزده
دقیقه فاصله دارد. کوهنوردی و تاحدی صخرهنوردی[۶۲] هم از ورزشهای دیگر
شهر است که مخصوصاً در روزهای تعطیل بهطور همگانی مورد توجه قرار میگیرد.
ورزشگاه آزادی تهران
فوتبال
که پرطرفدارترین ورزش شهر است، هر هفته عدهٔ زیادی را برای تماشای لیگ
برتر به ورزشگاه آزادی میکشاند. دو تیم اصلی تهران استقلال و پرسپولیس
هستند که شهرآورد بین این دو تیم هر بار تماشاگران زیادی را جذب میکند.
باشگاههای دیگری مانند پاس، صباباتری، پیکان و سایپا نیز پیشتر در این
شهر فعالیت میکردند٬ که به شهرهای دیگر منتقل شدند اما باشگاههای راهآهن
و استیلآذین همچنان در تهران فعالیت میکند.
ورزشگاهای فوتبال
زیادی در سطح شهر برای برگزاری مسابقات فوتبال وجود دارند. بهجز ورزشگاه
یکصد هزار نفری آزادی در غرب، میتوان به ورزشگاه تختی در شرق، شیرودی در
مرکز و دستگردی در شهرک اکباتان اشاره نمود.
فرهنگسراها
نوشتار اصلی: فهرست فرهنگسراهای تهران
در
تهران مراکزی به نام فرهنگسرا توسط شهرداری تهران ساخته شدهاست که
وظیفهٔ آنان ارائهٔ خدمات فرهنگی به مردم است. این مراکز مجهز به سالنهای
سینما، تئاتر، مجموعههای ورزشی، کتابخانه، نگارخانه، کلاسهای آموزش
کامپیوتر و غیره هستند و نقش مهمی در پرکردن اوقات فراغت جوانان و ارتقای
سطح فرهنگ و آموزش آنان داشتهاند. بیش از ۷۱ فرهنگسرا و خانه فرهنگ در
تهران وجود دارد. فرهنگسرای بهمن که با وسعت ۴۰٬۰۰۰ متر مربع در جنوب
تهران قرار دارد، فرهنگسرای خاوران در جنوب شرقی، فرهنگسرای شفق و
فرهنگسرای نیاوران در شمال تهران نمونههایی از این مراکز هستند.[۶۳]
نشریات
بیش
از هزار عنوان نشریه در ایران منتشر میشود که مرکز تعداد زیادی از آنها
تهران است. تقریبا مرکز همه روزنامههای مهم ایران در تهران است.[۶۳]
آموزش
دانشگاهها
آموزش
عالی مدرن ایران با تأسیس دارالفنون (۱۲۳۰ خ.) توسّط امیرکبیر در تهران
آغاز شد. پس از آن در سال ۱۳۱۳ خ. در دورهٔ رضاشاه به همّت افرادی چون
محمود حسابی و علیاصغر حکمت، دانشگاه تهران ایجاد شد.[۶۴] هماکنون در
فهرست ده دانشگاه برتر وزارت علوم شش دانشگاه تربیت معلم، تربیت مدرس،
تهران، شهید بهشتی، صنعتی امیرکبیر، صنعتی شریف و علم و صنعت در شهر تهران
قرار دارند.[۶۵]
دانشگاههای علوم پزشکی دولتی موجود در تهران عبارتند از: دانشگاههای علوم پزشکی ایران، تهران، شهید بهشتی و بقیةالله.
دانشگاه
آزاد اسلامی نیز در مرداد ۱۳۶۱ خ. با ایجاد واحد تهران مرکز شروع به کار
کرد.[۶۶] سپس بهتدریج واحدهای تهران جنوب، تهران شمال، تهران شرق، تهران
غرب و علوم و تحقیقات تأسیس شدند. پس از دانشگاه آزاد، دانشگاه پیام نور در
مهر ۱۳۶۷ خ. با هدف آموزش عالی از راه دور تاسیس شد.[۶۷]
مدرسهها
نوشتار اصلی: فهرست مدرسههای تهران
نوشتار اصلی: آموزش و پرورش در ایران
دانشآموزان و آموزگاران کالج آمریکایی تهران در مقابل سالن مککورمک، ۱۳۰۹ خ.
نخستین
مدرسه به شیوهٔ مدرن در ایران دبیرستان البرز بود که در آغاز بهعنوان یک
دبستان در حوالی دروازه قزوین در سال ۱۲۵۱ خ. یعنی ۲۱ سال پس از دارالفنون و
۱۷ سال پیش از دبستان رشدیه توسط جیمز باست، میسیونر پرسبیتری
آمریکایی-کانادایی ساخته شد. پس از آن به تدریج مدرسههای بسیار دیگری در
شهر ساخته شدند.
هماکنون در شهر تهران ۳٬۰۴۱ مدرسهٔ دولتی با
۳۱٬۹۶۶ کلاس و ۹۳۳٬۹۷۶ دانشآموز و ۲٬۱۲۹ مدرسهٔ غیرانتفاعی با ۹٬۸۵۶ کلاس و
۱۷۲٬۳۸۵ دانشآموز وجود دارد.[۶۸] مدرسههای غیرانتفاعی عموماً در مناطق
۱، ۲ و ۳ شهرداری تهران متمرکز هستند. ۶۰ درصد مدارس غیرانتفاعی تهران
استیجاری هستند.[۶۹] تعداد کمی از مدارس تهران دوشیفته هستند و این مدارس
نیز در یک برنامه ۴ ساله (تا ۱۳۹۱ خ.) تکشیفته خواهند شد.[۷۰] دانشآموزان
در دورههای ابتدایی، راهنمایی، و متوسطه شامل متوسطهٔ نظری، هنرستان فنی،
هنرستان حرفهای، هنرستان کاردانش و پیشدانشگاهی مشغول تحصیل هستند.[۷۱]
کودکستانها
نوشتار اصلی: کودکستانهای ایران
۳۷٬۳۰۰
نوآموز دختر و پسر شامل ۶۳۴ شیرخوار، ۱٬۳۲۳ نوپا و ۳۵٬۳۴۳ کودک در
کودکستانهای شهر تهران آموزش میبینند (۱۳۸۸).[۷۱] درصد مهدهای کودک تهران
استیجاری هستند. کیفیت مهدهای کودک با توجه به مربیان و نوع آموزشی که به
کودکان داده میشود متفاوت است. برخی از مهدهای کودک آموزشهای خود را در
دو زبان به کودکان ارائه میدهند.[۷۲] با اجرای طرح ارزیابی و ارتقای کیفیت
مهدهای کودک که براساس عملکرد آنها صورت میگیرد، مهدهای کودک به مهدهای
یک، دو و سه ستاره تقسیم خواهند شد. بهدلیل اینکه بیش از ۹۰ درصد مهدهای
کودک خصوصی هستند، هدف اصلی این طرح، ایجاد رقابت در ارتقای سطح کیفیت
خدمات است.[۷۳] همچنین در راستای اجرای اصل ۴۴ مراکز پیشدبستانی و مهدهای
کودک دولتی به بخش خصوصی واگذار خواهند شد.[۷۴]
حملونقل
نوشتار اصلی: حملونقل تهران
بزرگراه آیتالله حکیم در محدودهٔ بوستان پردیسان
سامانه اتوبوس تندرو تهران
متروی تهران، ایستگاه آزادی
زیرساختهای میانشهری:
* دو فرودگاه بینالمللی مهرآباد و امام خمینی
* چهار پایانه مسافربری شرق، غرب، میدان آرژانتین وجنوب
* تهران حجم بالایی از ترافیک خطوط راهآهن کشور را به خود اختصاص دادهاست.
* خطوط راهآهن تهران-اروپا هم بسیار فعال است.
زیرساختهای درونشهری:
* سهم اتوبوسرانی از حملونقل همگانی شهر تهران با ۶٬۰۵۰ اتوبوس و سامانه
اتوبوس تندرو تهران[۷۵] و اتوبوسرانی برقی تنها ۱۷درصد است که در افق سال
۱۴۰۴، باید به ۲۵ درصد و ۱۱٬۰۰۰ دستگاه (با توجه به افزایش جمعیت)
برسد.[۷۶]
* ۹۰ کیلومتر متروی تهران در سه خط اصلی و دو خط در
حال احداث که یکی بینشهری ست. باید در افق ۱۴۰۴ باید به ۸ خط به طول ۲۵۰
کیلومتر برسد.[۷۷]
* احداث گذرگاهها و بزرگراههای کمربندی تازهساز در سالهای اخیر رشدی چشمگیر داشته.
* وجود ۱۸۰ پل که مهمترین آنها سوارهرو بوده و ۶۰ پل در حال ساخت. از
این ۱۸۰ پل ۱۱۰ پل نیاز به بازسازی و مقاومسازی دارند.[۶۰]
تدابیر:
* طرحهای سرعتبخش به حملونقل درون شهری
* طرح ترافیک
ترافیک
اطلاعات بیشتر: ترافیک و آلودگی آب و هوای تهران
جمعیت
زیاد تهران و رفتوآمد انبوه خودروها منجر به تبدیلشدن خیابانها به
پارکینگ و ایجاد راهبندانهای متعدد و شدید در این شهر شده که بهدلیل
آلایش شدید هوا، اتلاف وقت و فشار اقتصادی بر شهروندان بحران تلقّی میشود.
در پاییز ۱۳۸۶ «طرح جامع حمل و نقل و ترافیک تهران» تهیه و تصویب شد. این
طرح، که اهداف کلی آن بر اهداف طرحهای فرادست – مانند «طرح جامع
تهران»[۷۸] و هم چنین برنامه چهارم توسعه اقتصادی ایران – استوار شدهاند،
چشم انداز تحولات مطلوب این شهر در ۲۰ ساله آینده را ترسیم میکند. در جدول
شماره (۵-۲) طرح جامع حمل و نقل و ترافیک تهران[۷۹] شاخصهای حملونقلی
تهران در سال ۱۳۸۶ و سال ۱۴۰۴ در مقایسه با متوسط شهرهای اروپایی در قالب
ارقام و آمار ارائه شدهاند.
مهمترین راهکارهای حل این بحران از این قرارند: [۸۰]
* ایجاد راههایی برای کاهش تقاضای سفر (مانند تقویت دولت الکترونیک)[۸۱]
* دوطبقهسازی بزرگراهها.
* فرهنگ ترافیک و گسترش و ترغیب مردم به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی به ویژه مترو.[۸۲]
* مدیریت ترافیک
* اصول مهندسی ترافیک، خصوصاً تقاطعهای ناهمسطح
* آموزش
* قوانین و مقررات
* انتظامات ترافیک
* گسترش و بهبود کیفیت حملونقل عمومی
مترو تهران
همچنین ببینید: مترو تهران
سابقه
بحث و گفتگو درباره احداث قطار شهری در تهران به ۱۱۰ سال قبل باز میگردد.
تاسیس تراموای شهری از جمله نکات پیش بینی شده در امتیاز نامهای بود که
بارون ژولیوس دو رویتر در عهد ناصرالدین شاه روی کاغذ آمد. در همین سالها
یک خط آهن روزمینی بین دروازه شهری ری (حضرت عبدالعظیم) و میدان باغ شاه،
با نام معروف ماشین دودی، ساخته شد.[۸۳]
مترو تهران در نه خط طراحی
شدهاست اما در حال حاضر، چهار خط آن فعال میباشد که عبارتند از: خط یک،
که از ایستگاه قیطریه تا ایستگاه حرم مطهر امتداد دارد، این ایستگاه دارای
بیشترین مسافر خطوط مترو تهران است. خط دو، از ایستگاه فرهنگسرا آغاز و تا
ایستگاه تهران (صادقیه) ادامه دارد. خط پنج، از ایستگاه تهران (صادقیه)
آغاز و تا ایستگاه گلشهر (کرج) امتداد پیدا میکند. خط چهار نیز از ایستگاه
میدان انقلاب تا ایستگاه شهید کلاهدوز ممتد شدهاست. [۸۳]
آلودگیهای زیستمحیطی
آلودگی هوا
آلودگی هوا در تهران
آلودگی
هوا در شهر تهران عمدتا مصنوعی و ناشی از فعالیت وسایل نقلیهاست که سهمی
۸۰ درصدی[۸۴] در آلودگی هوای شهر دارند و تولیدکننده گازهای سمی دی اکسید
نیتروژن و مونو اکسید کربن هستند. این وسایل نقلیه گاز دی اکسید کربن نیز
تولید میکنند که هرچند سمی نیست اما سبب گرم شدن زمین میشود.[۸۵].
Baam Tehran.ogg
پخش ویدیو
نمای شهر تهران از بام تهران در شمال این شهر در یکی از روزهای آلوده مرداد ماه ۱۳۸۸
ارائه
یارانه سوخت -و در نتیجه ارزان بودن آن- و تعرفه بالای گمرکی بر خودروهای
وارداتی -و در نتیجه افت کیفیت تولیدات خودرو- و ورود سالانهٔ انبوهی از
خودروهای تازهساز از یک سو و محصور بودن در بین کوهها از ۳ طرف -که مانع
خروج آلودگیها از شهر میشود- عوامل اصلی آلودگی هوا در تهران هستند.
سالانه بیش از ۵۰۰ گرم ذرات آلاینده معلق وارد بدن هر تهرانی میشود در
حالی که بدن تنها توانایی پالایش ۲۳۰ گرم آلاینده را در سال دارد. آلودگی
هوا به تنهایی در شهر تهران روزانه حدود ۳۰ نفر را به کام مرگ
میفرستد.[۸۶][۸۷]
گسترش وسایل نقلیه عمومی به ویژه مترو و
فرهنگسازی برای استفاده از این وسایل و الزام خودروسازها به پیروی از
استانداردهای روز و رساندن قیمت سوخت مصرفی به سطح قیمتهای جهانی از
مهمترین راهکارهای مبارزه با آلودگی هوا شناخته میشوند.[۸۸]
توصیه
شدهاست که در هنگام آلودگی هوا از سفرهای غیر ضروری به ویژه به مرکز شهر
پرهیز شود و کودکان و سالمندان هم تا حد ممکن از خانه خارج نشوند.[۸۵]
چون
در شهرهای بزرگ مانند تهران هوای داخل ساختمان میتواند آلودهتر از هوای
بیرون باشد و افراد زمان بیشتری را در داخل منزل سپری میکنند آلودگی داخل
خانه خطرناکتر است، این موضوع باید مورد توجه قرار گیرد. دود سیگار،
حشرهکشها، رنگهای ساختمانی به ویژه رنگهای حاوی ترکیبات سربی، اسپری
فرمالدئید و گازهای ناشی از آشپزی از جمله موادی هستند که هوای داخل
خانهها را آلوده میسازند.[۸۵][۸۹]
آلودگی صوتی
تهران
آلودهترین شهر جهان از نظر آلودگی صوتی است. یکی از منابع اصلی آلودگی
صوتی در تهران صدای اگزوز موتورسیکلتها است که ۲۵٪ آلودگی صوتی شهر را
تشکیل میدهد. تعداد موتورها در نقاط مرکزی شهر به مراتب بیشتر است.[۹۰]
منبع دیگر آلودگی صوتی در شهر خودروهای سواری هستند که حدود نیمی از وسایط نقلیه آن را تشکیل میدهند.[۹۰]
آلودگی
صوتی نیمی از خودروهای سواری و موتورسیکلتهای تهران بیش از حد استاندارد
است. این استاندارد برای مناطق مسکونی در روز حدود ۵۵ و در شب حدود ۴۵
دسیبل بوده و میزان مجاز انحراف از آن نزدیک ۱۵ دسیبل است.[۹۰]
کشورهای
پیشرفته دنیا جهت اجرا و ساخت اتوبانها و مناطق حساس به سر و صدا مانند
مدارس و بیمارستانها از نقشههای صوتی استفاده میکنند. در تهران نیز
منطقه ۷ اولین منطقهای بودهاست که این نقشهها برای آن تهیه شده و به
ترتیب مناطق ۶، ۱۲، ۱۱، ۹ و ۱۰ خواستار تهیه این نقشهها توسط واحد صوت
سازمان کنترل کیفیت هوای تهران بودهاند. ده منطقه پر سر و صدای تهران به
ترتیب مناطق ۶، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۷، ۱۳، ۳، ۱۹، ۱۸ و ۲ هستند. این ردهبندی با
توجه به تعداد و سرعت خودروها در این مناطق، مقدار کیلومتر پیمایش خودروها و
توزیع نوع آنها در هر منطقه و تعداد اتوبانهای موجود انجام شدهاست.[۹۱]
آلودگی آبهای زیرزمینی
آلودگی
آبهای زیرزمینی تهران یکی از بزرگترین معضلات زیستمحیطی این شهر است.
تهران از نظر سیستم فاضلاب در بین شهرهای جهان در بین ۱۰ شهر آخر قرار
دارد. نبود سیستم دفع فاضلاب در شهر تهران جزء اصلیترین مشکلات زیستمحیطی
این شهر قلمداد میشود. درحالیکه مهمترین لازمه طراحی و جانمایی یک شهر
تامین فاضلاب آن است، سیستم تصفیه فاضلاب در تهران وجود ندارد و آب فاضلاب
مستقیما وارد قناتها و آبهای زیرزمینی میشود و این در حالیست که کمبود
بارش در این شهر سبب روی آوردن مسولان به استفاده از آبهای زیرزمینی برای
تامین آب مصرفی ساکنان شدهاست. آبهای زیرزمینی تهران هم آلودگی شیمیایی و
هم میکروبی دارند که دلیل آن نبود شبکه فاضلاب و وجود صنایع در داخل شهر
است.[۶۰]
سیاست
شهر تهران علاوه بر اینکه مرکز سیاسی کشور
ایران است، مرکز استان تهران و شهرستان تهران نیز به شمار میرود. مهمترین
نهادهای دولتی و قضایی شامل وزارتخانهها، مجلس شورای اسلامی و ... در آن
واقع شدهاست و تاثیرگذارترین مقامهای کشور ایران شامل رهبر، رئیس جمهور،
رئیس مجلس، رئیس دستگاه قضایی، رئیس و بعضی از اعضای مجلس خبرگان رهبری،
رئیس و اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، اعضای شورای نگهبان، وزرای کابینه و
اعضای شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در آن زندگی میکنند.
مردم
این شهر در ۲۰۰ سال گذشته همیشه از تاثیرگذارترینها در سیاست کشور ایران
بودهاند. این تاثیرگذاری شامل حضور آنها در ساختار سیاسی کشور، جریانهای
تغییردهنده سیاست کشور شامل انقلابها (انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی) و
جنگها (جنگ تحمیلی) میشود بهطوریکه درصد شهدا در برخی محلههای تهران
از این درصد در همه نقاط دیگر کشور بیشتر است.[۹۲]
این شهر ۳۰
نماینده در مجلس شورای اسلامی دارد. اداره شهر توسط شهرداری تهران انجام
میشود. شهردار تهران توسط شورای شهر تهران انتخاب شده و این شورا بر
عملکرد شهرداری نظارت و برای اداره شهر قانونگذاری میکند. شهر تهران به
لحاظ اداری به ۲۲ منطقه شهرداری و ۱۱۲ ناحیه تقسیم شده و شهرهای تجریش و ری
را نیز دربرگرفتهاست.[۱۴]
شورای شهر تهران
نوشتار اصلی: شورای اسلامی شهر تهران
شورای
اسلامی شهر تهران شورایی است متشکل از ۱۵ نماینده که بر طبق قانون شوراها
مسئول اداره شهر تهران است. مهمترین وظایف شورا انتخاب شهردار به مدت چهار
سال، نظارت بر عملکرد شهرداری و در صورت لزوم برکناری شهردار، تصویب
طرحهای لازم برای رفاه بیشتر شهروندان و نظارت بر اجرای آنها، تصویب
بودجه سالانه شهرداری، تصویب اساسنامه موسسات و شرکتهای وابسته به شهرداری
هستند. .[۱۴] [۹۳]
پیشینه شورای شهر تهران، یا به تعبیر آغازین خود
بلدیه، به تشکیل نخستین نهاد قانونگذاری (مجلس شورای ملی) بازمیگردد. در
حقیقت یکی از نخستین قوانین مصوب مجلس شورای ملی، «قانون بلدیه» است که در
سال ۱۲۸۶ خ. به تصویب رسید و به این ترتیب یکی از آرمانهای بزرگ انقلاب
مشروطه جامه عمل پوشید. در طول ۹۵ سال پس از آن تاریخ تشکیل و دوام شورای
شهرها با فراز و فرودهای بسیاری همراه بودهاست. به طور خلاصه در طی
سالهای ۱۲۸۴ تا ۱۳۰۴ در پی انقلاب مشروطه نخستین قانون شوراها تصویب شده و
به اجرا گذاشته میشود. پس از آن از ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ و پس از کودتای سال ۱۲۹۹
رضا خان و پس از آن به قدرت رسیدن وی، قانون بلدیه لغو شد و با تصویب
قانونی جایگزین، انتخاب شهردار از وظایف «وزیر داخله» شمرده شد. پس از سقوط
رضا شاه و در حالیکه محمد رضا تسلط چندانی بر امور کشور نداشت، در ۱۳۲۸
سومین قانون شوراها به تصویب رسید. دوباره بعد از کودتای ۱۳۳۲ و سرنگونی
دولت مصدق و تسلط محمد رضا بر امور کشور این قانون لغو شد. پس از پیروزی
انقلاب تشکیل شوراها به یکی از خواستهای مردم و روحالله خمینی تبدیل
میشود. اما ایجاد شوراها تا زمان روی کار آمدن دولت سید محمد خاتمی به
تاخیر میافتد و بالاخره در تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۳۷۸ شورای شهرها بر اساس
قانون شوراها مصوب سال ۱۳۷۵ مجلس شورای اسلامی تشکیل میشوند.[۹۴]
شهرداری تهران
نوشتار اصلی: شهرداری تهران
شهرداری
تهران سازمانی غیردولتی است که در ۱۲ خرداد ۱۲۸۶ خ تاسیس شد و اداره شهر
تهران را به عهده دارد. مسئولیت اداره این سازمان با شهردار تهران است که
پیش از این با حکم وزیر کشور ایران منصوب میگردید ولی اکنون با حکم شورای
شهر تهران انتخاب میشود. شهرداری تهران شامل ۲۲ منطقه است که اداره هر
منطقه به عهده شهردار آن منطقهاست. طرح جامع شهر تهران در زمان شهرداری
غلامرضا نیکپی تدوین شد.[۹۵] بعد از انقلاب نیز غلامحسین کرباسچی توانست
بهعنوان اولین شهردار پس از جنگ با بازسازی شهر تهران که در پی سیاستهای
انقباضی دوران جنگ با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم میکرد، از طرح انتقال
پایتخت که هزینه آن در سال ۱۳۶۹ مبلغ ۱٬۲۰۰ میلیارد تومان تخمین زده شده
بود جلوگیری کند. در بین دیگر شهرداران اخیر تهران محمود احمدینژاد قرار
دارد که توانست پس از شهرداری تهران، به مقام رئیس جمهوری برسد. شهردار
تهران هماکنون محمدباقر قالیباف است که از شهریور ۱۳۸۴ در این پست قرار
گرفتهاست.
رخدادهای سیاسی
تاجگذاری آغامحمدخان قاجار
نوشتار اصلی: آغامحمدخان قاجار
آغا محمد خان قاجار در سال ۱۱۷۴ خورشیدی برای نخستین بار شهر تهران را به پایتختی برگزید، و در همین شهر تاجگذاری کرد.
انقلاب مشروطه
نوشتار اصلی: جنبش مشروطه ایران
نوشتار اصلی: فتح تهران
انقلاب
مشروطه که در دوران حکومت دو پادشاه قاجار یعنی مظفرالدین شاه و محمدعلی
شاه رخ داد از پیشامدهای مهم سیاسی شهر تهران محسوب میگردد. فتح تهران از
نتایج این انقلاب به شمار میرود.
[ویرایش] کنفرانس تهران
نوشتار اصلی: کنفرانس تهران
کنفرانس تهران با حضور چرچیل، روزولت و استالین از ۶ تا ۹ آذرماه ۱۳۲۲ بهصورت محرمانه در سفارت شوروی در شهر تهران برگزار شد.
[ویرایش] نهضت ملیشدن صنعت نفت ایران
نوشتار اصلی: مصدق
نوشتار اصلی: رویداد ۳۰ تیر ۱۳۳۱
نهضت
ملیشدن صنعت نفت ایران که کانون رویدادهای آن در تهران بود مجموعه
اتفاقاتی بود که با تلاش دکتر محمد مصدق منجر به ملی شدن صنعت نفت ایران
گردید. در جریان این نهضت، تظاهراتهای متعددی در تهران به وقوع پیوست.
[ویرایش] کودتای ۲۸ مرداد
نوشتار اصلی: کودتای ۲۸ مرداد
کودتای
۲۸ مرداد، کودتایی است که با طرح و حمایت مالی و اجرائی سازمان مخفی
اطلاعات بریتانیا و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، سیا علیه دولت محمد مصدق
در مرداد ۱۳۳۲ در تهران به انجام رسید.
[ویرایش] انقلاب ۱۳۵۷ایران
نوشتار اصلی: انقلاب ۱۳۵۷ ایران
انقلاب
۱۳۵۷ ایران، کانون اتفاقاتش شهر تهران بود که از جمله میتوان به
رویدادهای ۱۷ شهریور، خروج محمد رضا شاه از ایران در ۲۶ دی ماه، ورود
روحالله خمینی رهبر انقلاب در ۱۲ بهمن، پیروزی انقلاب در ۲۲ بهمن و اعلان
تشکیل دولت جدید در بهشت زهرا، که همگی در شهر تهران به وقوع پیوستند اشاره
کرد.
[ویرایش] نگارخانه رخدادهای سیاسی در تهران
شهرهای خواهرخوانده
شهر تهران نُه خواهرخوانده دارد.
تاریخ شهر خواهرخوانده
۱۹۶۳ پرچم کره جنوبی سئول، کره جنوبی
۱۹۷۲ Flag of the United States لس آنجلس، ایالات متحده[۹۶]
۱۹۹۳ Flag of the United Kingdom لندن، پادشاهی متحده[۹۷]
۲۰۰۱ پرچم کوبا هاوانا، کوبا[۹۸]
۲۰۰۲ پرچم آفریقای جنوبی پرتوریا، آفریقای جنوبی[۹۹]
۲۰۰۴ پرچم روسیه مسکو، روسیه[۱۰۰]
۲۰۰۵ پرچم ونزوئلا کاراکاس، ونزوئلا
۲۰۰۶ پرچم بلاروس مینسک، بلاروس[۱۰۱]
۲۰۰۶ پرچم جمهوری خلق چین پکن، چین[۱۰۲]